"Endüstri tesisi", kendi müzikal yetilerinden ziyade kayırmacılık, miras, zenginlik veya müzik endüstrisindeki bağlantıları yoluyla popüler hale gelen müzisyenleri tanımlamak için kullanılan bir ifade.
Terim, 2010'ların sonlarında Clairo gibi pop müzisyenlerine dönük kullanılmadan önce çeşitli rapçileri tanımlamak için hip hop içerikli mesaj panolarında 2010'ların başında ortaya çıktı. Terimin, medya ve sanatçılar tarafından orantısız bir şekilde kadın sanatçılara karşı kullanılması, müzik endüstrisinin tamamı yerine bireysel müzisyenleri mercek altına alması ve değişken anlamları nedeniyle eleştirildi.
Son zamanlarda hip hop sanatçılarının dijital platformlarda yeniden yükselmesiyle "endüstri tesisi"ne dair tartışmalar yeniden alevlendi.
ABD'li Vox sitesinde bu ay "endüstri tesislerinin" gerçek mi yoksa bir komplodan mı ibaret olduğu sorgulanan bir makale yayımlandı.
Makaleyi soL okurları için çevirdik.
Çeviri: Ebru Oktay
TikTok'ta, hip-hop'un en son viral sansasyonunun iyi niyetli olup olmadığı konusundaki tartışma giderek büyüyor. Gerçek adı Neko Bennett olan 22 yaşındaki şarkıcı 4Batz, 2023'te kendi adına yalnızca iki (şu anda üç) yayınlanabilir şarkıyla bağımsız bir sanatçı olarak öne çıktı. Bu şarkılardan biri olan "Perde II: Date @ 8", bu ayın başında kendi plak şirketi OVO Sound ile 4Batz anlaşması imzalayan rap süperstarı Drake, Kanye West ve SZA ile ortak sözleşmeler imzalanmasını sağladı. Ayrıca Spotify'da aylık 10 milyon gibi etkileyici bir dinleyici kitlesine de ulaştı.
4Batz'ın göz açıp kapayıncaya kadar geçen zamandaki yükselişi, bu yükselişin meşruiyetine ilişkin şüpheleri de anında arttırdı. Bebek sesli şarkıcının bağımsız bir sanatçı olarak belgelenebilir bir kariyeri var mıydı, yoksa bir sonraki büyük yıldızlarını piyasaya sürmek için önceden hazırlanmış bir planla kurnaz müzik yöneticileri tarafından gökten zembille mi indirildi? Yani 4Batz bir “endüstri tesisi mi?”
TikTok'taki çok sayıda yorumcu, Drake'in imzasına da dayanarak böyle olduğunu düşünüyor. TikToker'lardan biri olan @MediaMayhem, 4Batz'ın "iyi pazarlamadan", yani popüler YouTube rap dizisi From the Block'taki varlığından yararlandığını savunuyor. Diğerleri ise Spotify kalitesi, trap(1990'ların başında ABD'nin güney eyaletlerinde ortaya çıkan agresif sesler ve sözler içeren bir müzik tarzı) sesi göz önüne alındığında bu popülaritenin büyük ölçüde üretilmiş olması gerektiğini söylüyorlar. Bir taraftan da bir TikTok kullanıcısı da, şarkıları gerçekten iyi olduğu için kendisinin "geleneksel" bir endüstri tesisi olmadığını savunuyor. Yazar Mankaprr Conteh ise, müziği dinleyicilerde açıkça yankı uyandırıyorsa 4Batz'ın yükseliş hızının pek de önemli olmadığının da sorgulanması gerektiğini vurguluyor.
4Batz, şöhrete giden yolu sorgulanan ilk sanatçı değil. Örneğin multi-enstrümantalist Jon Batiste'in yakın zamanda aniden ödül mecrasına girişi şüphe uyandırmıştı. Bir diğer ödül mıknatısı Billie Eilish’in de yıldızlık kariyerinin inorganik olduğu yönünde aynı şüpheler mevcut. Son yıllarda aşağılayıcı "endüstri tesisi" tabiri, müzik hayranları arasında tıpkı oyunculukta "nepo bebek” kariyerlerinde başarılı olan ünlülerin genellikle ünlü ebeveynleriyle aynı veya bitişik kariyere sahip çocuklarına atıfta bulunan bir terimdir. (Örneğin Uma Thurman ve Ethan Hawke'nin şarkıcı-aktör kızı Maya Hawke gibi, iyi bağlantılara sahip, parlayan bazı yıldızlar söz konusu olduğunda bu tartışmalar daha da hızlanıyor.) Nepo bebek söyleminin aksine, bir “endüstri tesisi” nin aslında tam olarak ne olduğu ile ilgili ortak bir tanımlama yok gibi görünüyor. Sonuç olarak bu, aklınıza gelebilecek her sanatçıya, hatta Taylor Swift ve Kanye West gibi endüstrinin uzun süreli dayanak noktalarına bile atfedilen bir terim olarak karşımıza çıkabiliyor.
'Endüstri tesisi'nin kısa tarihçesi
Müzik gazetecileri ilk kez 2010'ların başında hip-hop mesaj panolarında "endüstri tesisi" terimini fark etmeye başladılar. 2012 yılında KanyeToThe forumunda yer alan bir başlıkta kullanıcılar, aralarında 50 Cent, Lil Wayne, Trinidad James, Drake ve Meek Mill'in de bulunduğu çeşitli rapçileri, bağlantıları ve nasıl keşfedildikleriyle ilgili şüpheler olduğu gerekçesiyle onları “endüstri tesisi” ürünü olmakla suçladı.
Rap müziği eleştiren Pitchfork yazarı Alphonse Pierre, bu olgunun, sanatçılar aniden patladığında ve genellikle birinin özgünlüğü ile şöhret öncesi çabasının rapçi kimliğinin önemli bir parçası olduğu hip-hop sahnesinde ortaya çıktığını vurguluyor.
“Yeni sanatçıların bir gecede ortaya çıktığı, ünlü sanatçıların bile bu vagona katılmak için yarıştığı bu günlerde bu, rap'te çok sık yaşanıyor" diyor. İlginçtir ki bunlar Drake'in kariyerinin ilk ve son dönemlerine denk gelmektedir. Kanada gençlik draması Degrassi'de oyuncu olarak görev yaptığı dönemin ardından 2000'li yılların ortasında rap sahnesine çıktığında, hip hop hayranları tarafından bir “endüstri tesisi” olarak etiketlendi. Şimdi, 30'lu yaşlarının sonlarında da, 4Batz gibi daha yeni- genç sanatçılarla remix yaparak bir zamanlar sahip olduğu aşağılayıcı etiketi pekiştirmiş oluyor.
Ancak son zamanlarda sosyal medya ve internet üzerinden dinlemenin yaygınlaşmasıyla bu etiket, neredeyse her popüler müzik türünden sanatçıya giderek daha fazla yapıştırılmaya başlandı. Phoebe Bridgers ve Wet Leg gibi indie rock gruplarından Tate McRae gibi ana akım pop şarkıcılarına, hatta Taylor Swift gibi kusursuz birinci sınıf şarkıcılara kadar herkes, görünüşe göre hepimizin beyninin yıkanarak beğendirildiği bir plak şirketi kuklası.
Bir sanatçının sözde yükseliş hızının yanı sıra, bir kişinin “endüstri tesisi” olarak anılma olasılığını artıran birkaç faktör daha var gibi görünüyor. Örneğin nepotizm bunlardan biri. 2017'deki şarkısı "Pretty Girl"ün viral olmasının ardından şarkıcı-söz yazarı Clairo, New York Times profilinde babası Geoff Cottrill'in Converse'in eski pazarlama müdürü olduğunun ve iş bağlantıları sayesinde bir kayıt anlaşması yapmasında yardım ettiğinin ortaya çıkmasıyla hızla bir “endüstri tesisi” olarak etiketlendi. Gracie Abrams, Hollywood film yapımcısı J.J.'nin kızı. Abrams da Swift'in Eras Turu'nun açılış sanatçılarından biri olarak duyurulduğunda ve daha sonra bu yılın Grammy'lerinde En İyi Yeni Sanatçı dalında aday gösterildiğinde bu suçlamalara maruz kalmıştı.
“Sanayi tesisi”nin bir diğer yaygın göstergesi de algılanan ‘yetenek eksikliği’dir. Lana Del Rey bir şarkı yazma dehası olarak övülmeden önce müziği, eleştirmenler tarafından pek de kabul görmemişti. 2012'de Saturday Night Live'da ağır bir şekilde alay edilen müzikal konuk görünümü, vokal yeteneği ve sahne varlığının eksikliği gibi konular özellikle dile getirildi. 1950'lerdeki gösterişli görünüşü (önceki dönemde Lizzy Grant adı altında performans sergilediği zamana göre)ve Küba'dan ilham alan sahne adı da olumsuz etki yarattı. Muhalifler onu bazı odak gruplarının Tumblr( çok amaçlı sosyal ağ) dostu ürünü olduğunu düşünüyorlardı.
Yine de bu “endüstri tesisi” suçlamaları, müzik endüstrisinin işlevine ilişkin gerçekleri görmezden gelebiliyor. Plak şirketi yöneticilerinin, iyi bağlantıları olsun ya da olmasın, bilinmeyen yetenekleri aramaları ve onları kârlı sanatçılara dönüştürmesi gerekiyor. Bu onların işinin özüdür. Tom Taylor'ın Far Out Magazine için yazdığı bir makalede dediği gibi; Bu şirketlerin amacı, sanatçılara "tavsiye, finansman, pazarlama ve onları mümkün olan en büyük sahnelere çıkarma yoluyla yolculuklarında yardımcı olmaktır." Bunlar, daha rafine ve zarif bir duruş sergilemek için cazibe okuluna gönderilen Supremes ve Marvin Gaye gibi efsanevi Motown sanatçılarının ve Disney'de yetiştirilen Miley Cyrus, Selena Gomez ve Jonas Brothers gibi çocuk yıldızların arka hikâyeleridir. Bunlar pop şarkıcılarının içine yerleştirilecek ürünler olarak görülüyordu ve Radio Disney ve Disney Channel aracılığıyla şirket içi reklamları yapılıyordu. Müzik hayranları, Kelly Clarkson ve One Direction gibi hit yapımcıların kariyerlerini yaratan American Idol ve The X-Factor gibi müzik yarışması programlarında onlarca yıldır ön sıralarda yer aldılar. Aynı yetenek arama ve eğitim, BTS, Twice ve Blackpink gibi büyük K-pop grupları kuran Kore eğlence ajansları tarafından da kullanılıyor.
Günümüz sanatçıları yeni ve hızlandırılmış olarak radarımıza giriyor
Bu "endüstri tesisi" tartışmaları sıklıkla çevrimiçi olarak yapılıyor. Ancak, sosyal medyanın müzik sektörü üzerindeki etkisine ilişkin okuryazarlık eksikliği de var.
2000'li yılların ortalarında Justin Bieber, A listesindeki şarkıcıların dikkatini çeken ilk viral internet yıldızlarından biriydi ve YouTube cover'ları için bir yetenek yöneticisiydi. 2010 yılında ilk stüdyo albümü My World 2.0'ı yayınladığında, neredeyse 50 yıl içinde Billboard Hot 100'de 1 numaradan çıkış yapan en genç erkek şarkıcı oldu ve mega-pop yıldızlığına yönelik bir “Kendin Yap” rotası gösterdi. Kanadalı Shawn Mendes’in ise, artık kullanılmayan uygulama Vine'daki popülaritesi onu yeni bir şöhret katmanına taşıdı. Sanatçıların keşfedilmesi şeklindeki bu değişim, 2010'larda SoundCloud rapçilerinin istilasının ardından hip-hop'ta daha da görünür hale geldi. Ücretsiz yayın platformu, Lil Uzi Vert, Lil Pump, Post Malone ve son dönem Juice WRLD gibi genç şarkıcıların, “karışık kaset hazırlama” ve “CD'leri yaklaşık 100 yıldır satma” gibi eski yöntemleri atlamalarına olanak tanıdı.
Spotify ve Apple Music gibi yayın platformları da sanatçıların plak şirketleri tarafından tanıtılma ve tüketiciler tarafından keşfedilme biçimini değiştirdi. Bu, müzik yapan ve endüstrinin kendilerini mahvettiğini düşünen insanlar arasında gerçek bir yakınma haline geldi. Bu bağlamda en önemli tartışma noktalarından biri Spotify'ın, sanatçıların daha düşük telif ücretlerini kabul ederken uygulamada görüntülenme olasılıklarını artırmalarına olanak tanıyan "Keşif Modu" aracıydı. 2021'de Sanatçı Hakları İttifakı'ndan müzisyenler ve şarkı yazarları, Rolling Stone'da bir köşe yazısı kaleme alarak "Keşif Modu" girişimini, hevesli müzisyenler için "dibe doğru yarışı" kolaylaştıran bir "oynamak için ödeme planı" olarak nitelendirdi.
Bu endişeler biraz da, 1934'te Federal İletişim Komisyonu tarafından radyo payolasına(rüşvet, kanunsuz ödeme) bir düzenleme getiren şikâyetleri hatırlatıyor.
Georgetown Üniversitesi Hukuk Merkezi profesörü Kristelia García, Vox'a şunları söylüyor: "Geleneksel radyo ödemeleri!, bir DJ'e set sırasında şarkı çalması için ödeme yapmak anlamına geliyor. Bu eğilim Kongre'nin devreye girmesinden sonra da uzun süre devam etti. İletişim Yasası ödemeleri yasaklamıyordu ancak radyo istasyonlarının ödemelerini açıklamasını istiyordu. Örneğin, 1980'lerde plak şirketlerinin bu yasada bir boşluk bulması ve bağımsız destekçileri "DJ 'arkadaşlarına" ceza almadan abartılı hediyeler yağdırmak için kullanmaya başlamasıyla başka bir ödeme skandalı ortaya çıktı. Amaç, dinleyicilerin duyacağı, beğeneceği umuduyla şarkının tanıtımını yapmak ve ardından çıkıp albümü, gösteri biletlerini veya bir tişörtü satın almalarını sağlamaktı”.
Canlı yayın çağında bu teknik, sanatçıların bir şarkıyı çalma listesine yerleştirmek için çalma listesine veya Spotify'ın reklam stüdyosu aracılığıyla bir reklama ödeme yapması şeklinde gelişti.
García, "A-listesinde olanların pazarlama bölümleri var ve gelişmekte olan bağımsız müzisyenlerin diğer seçeneklerin yanı sıra ücretli yayın yapma olanağı da var. Ancak ne olursa olsun, bu pazarlama sürecine ilişkin kaygılar ve ortaya çıkabilecek eşitsizlikler, neden herkesin “endüstri tesisleri” konusunda kaygı duyduğunu tam olarak açıklayamıyor” diyor.
Artık herkes her şeyden şüpheleniyor
Endüstri-fabrika sohbetinin devam eden yaygınlığı, şu anda çevrimiçi ortamda daha büyük bir eğilimi de açığa çıkarıyor: Kompulsif şüphecilik. Pandemi sonrası, kullanıcıların komploya daha açık bir şekilde yaklaştıklarını, doğal afetlerden halk sağlığı kurallarına ve ünlülerin birlikteliklerine kadar her şeyin meşruiyetini sorguladıklarını fark etmemek zor görünüyor.
Bu sorun, ister bir İngiliz kraliyetinin kamusal hayattan kısa bir süreliğine ortadan kaybolması, ister genç bir kadının öldürülmesi olsun, büyük haberlerin ardındaki "gerçeği" ortaya çıkarmaya çalışan çok sayıda çevrimiçi dedektifte de kendini gösteriyor. Aşırı durumlarda, bu spekülasyon telaşı rahatsız edici sonuçlara yol açabiliyor. 2023 New Statesman makalesinde Sarah Manavis, aktif kayıp vakaları hakkında yanlış bilgi yayan koltuk dedektiflerinin endişe verici yükselişini konu almıştı.
Adam M. Enders (Louisville Üniversitesi siyaset bilimi bölümü doçenti), kamuoyunun komplo teorilerini benimsemesinin yeni olmadığını, ancak son zamanlarda medyada "daha dikkat çekici bir konuşma konusu" haline geldiğini söylüyor.
Ancak bugün komplo teorilerine onlarca yıl öncesine göre daha fazla insanın inandığına dair hiçbir kanıt yok.
Enders, 2023 tarihli "Sosyal Medya Kullanımı ile Komplo Teorileri ve Yanlış Bilgilendirme İnançları Arasındaki İlişki" adlı çalışmanın yazarlarından biri olup, bir kişinin komplo teorilerine olan ilgisinin bir dizi sosyal faktöre dayandığını ve sadece ‘teşhir edilme’yle tam olarak örtüşmediğini ortaya koymuştur.
"Kullanıcılar kendilerini çevrimiçi ortamda benzer düşüncelere sahip diğer içeriklerle seçici olarak buluşturuyor. Eğer biri göze çarpan olaylara ilişkin komplo niteliğindeki açıklamalarla ilgileniyorsa, muhtemelen bu düşünce tarzını destekleyen materyaller aramak için internette zaman harcayacaktır” diyor.
Bu davranışın ünlü kültürüne sızması da şaşırtıcı değil. Sadece bitmek bilmeyen endüstri-fabrika tartışmasında değil, aynı zamanda Hollywood dedikodularına verilen mevcut tepkilerde de aynı reaksiyon görülüyor. Vox'tan Rebecca Jennings, geçen yıl şarkıcı Joe Jonas ve aktör Sophia Turner'ın boşanmasıyla ilgili raporları inceleyen ve çürüten TikTok kullanıcılarının sayısı hakkında yazmıştı. Sosyal medya ve realite TV aracılığıyla ünlülerin PR makinesi fark edilir derecede daha şeffaf hale geldi ve bu da ortalama magazin tüketicisinin daha anlayışlı olmasına yol açtı. Yine de Jennings'in yazdığı gibi internete yayılan bu şüphecilik "eleştirel düşüncenin çok ötesine uzanıyor."
Göteborg Üniversitesi'nde doktora öğrencisi ve Bilgi Direnci Projesi araştırmacısı olan Elena Broda, tanınmış kişilerin, "normalde marjinalleştirilmiş komplocu dünya görüşlerinin" "ana akım" söyleme girmesinde önemli bir rol oynadığını belirtiyor.
“Komplo teorileri, önemli sosyo-politik olayları, güçlü seçkinler tarafından gerçekleştirilen bir tür gizli operasyon iddiasıyla açıklamaya yönelik girişimlerdir. Bu, kişinin çevresini anlamanın ve yeniden kontrol altına almanın bir yoludur. Bu nedenle ünlüler 'seçkinler'in bir parçası olarak algılanabilir ve bu da onları komplo teorilerinin konusu haline getirebilir."
Enders, NFL'nin Taylor Swift ve Travis Kelce'nin ilişkisi ve Kate Middleton'un sağlığı etrafındaki komplolara atıfta bulunarak; "Ne zaman dikkat çekici bir olay meydana gelse bu, özellikle görünür siyasi veya kültürel figürlerin dâhil olduğu bir olaydır ve muhtemelen bunu komplo teorileri takip edecek" diyor.
Her bakımdan, popüler kültürdeki insanlar ve olaylar hakkında spekülasyon yapmak internetin en popüler sporu haline gelmiş gibi görünüyor. Ama ne amaçla? Çoğu durumda kullanıcılar, yetenek veya beceriden yoksun olduğuna inandıkları bir sanatçının popülerliği konusunda hemfikir değiller. Sözde endüstri fabrikaları, özellikle de adam kayırmacılıktan yararlanan şarkıcılar söz konusu olduğunda, pek çok kullanıcı ayrıcalık ve bunun bir kariyeri nasıl harekete geçirebileceği hakkında sohbet ediyor.
Yine de, bu endüstri tesisi tartışmaları nadiren müzik endüstrisi hakkında herhangi bir gerçek sonuca veya yargıya varır. Çoğu zaman bu tartışmalar müzik endüstrisinin sadece bir endüstri olduğunu hatırlatmaya hizmet eder. Dinleyiciler, satılma duygusuyla mücadele etmek amacıyla ellerinden geldiğince misillemede bulunurlar. Alphonso Pierre'in ifadesiyle bu, nefret etmenin yeni bir yöntemi olabilir. Bu, aslında hiçbir şey açıklamak zorunda kalmadan, hoşlanmadığınız bir sanatçıyı yerin dibine sokmanın iyi ve kalıcı bir yolu da olabilir. İnternetin amacı budur.